Wednesday, November 10, 2004
Căn Bản Về Đầu Tư Thị Trường Chứng Khóan Phần 1
Cần kiệm hay cần tiền?
Lý do chính của thị trường chứng khóan là để giúp đỡ những người cần kiệm để dành tiền bạc một cách rất chăm chỉ và máy móc bằng cách tuân theo lý thuyết "mua và giữ". Sự khác biệt giữa một người cần kiệm và một người cần tiền là kẻ cần kiệm thì "mua và giữ" còn kẻ cần tiền thì cố gắng tiên đóan mức độ lên xuống hàng ngày của thị trường chứng khóan để kiếm tiền.
Tại sao phải đầu tư?
Nếu bạn tìm được đến đây để đọc những giòng chữ này thì chắc chắn bạn đã có một số vốn, hay đang để dành một số tiền, hoặc là dự tính sẻ tiết kiệm để dành một ít cho tương lai. Bạn để dành để làm gì? Để dành để về hưu dưỡng già? Để dành cho con cái có tiền đi học đại học? Để dành để mua một món đồ sa xí phẩm mà bạn đã mơ ước lâu rồi? Hay để dành tậu một ngôi villa nghĩ mát thật sinh đẹp nơi sứ sở nào đó mà có khí hậu quanh năm ấm áp?
Nếu ví dụ bạn lấy $2.000 và đầu tư vào thị trường chứng khóan với số lãi xuất 11% mỗi năm (tính theo tiểu sử của số tỷ lệ trung bình S&P 500), thì $2.000 này sẻ trở thành $53.416,19 sau 30 năm. Như vậy thì bạn sẻ có thể thực hiện một trong những mục đích nêu trên (hay ít nhất là có thể bắt đầu một trong những mục đích đó) với số tiền bạn có thể kiếm được.
Có thể bạn không có $2.000 trong túi, nhưng bạn có thể bắt đầu bằng số tiền nhỏ nhoi bạn dùng để ăn bữa trưa hàng ngày. Mỗi ngày $4 và 250 ngày trong một năm. Có thể nó không là bao, nhưng nếu bạn còn trẽ, mới vào khõang hai mươi mấy tuổi, thì bạn đã có một yếu tố rất quan trọng hộ tống cho bạn rối. Đó là thời gian. Nếu bạn đầu tư $1.000 mỗi năm vào một cơ hội nào đó mà cho bạn được lãi xuất trung bình 11% mỗi năm (lãi xuất trung bình của thị trường chứng khóan kể từ năm 1926), thì số tiền đó sẻ lên đến $1 triệu sau 46 năm, tức là khỏang thời gian bạn sắp sửa đến tuổi về hưu.
Khi bạn ngày càng lớn tuổi thì kinh tế của bạn ngày càng vững vàng và dĩ nhiên bạn có thể để dành nhiêu hơn nữa để đầu tư cho tương lai. Nếu tăng lên tí xíu để được vào khoãng $166 một tháng (khõang bằng tiền ăn trưa và tiền góp coi cable TV hàng tháng), thì vào khỏang 39 năm sau bạn sẽ thành triệu phú.
Tóm lại, nếu bạn muốn đầu tư để tạo cho bạn có một sự giàu có trong tương lai, thì thật sự không cần nhiều gian nan và kết quả cũng khá mỹ mãn. Bằng cách đầu tư vào thị trường chứng khóan, bạn sẻ có thêm tiền để về hưu, để cho sự học vấn của con cái, để hưỡng thụ cuộc đời, hay để cho thế hệ sau và tên tuổi của bạn được mãi mãi nhắt đến trong giòng họ của bạn. Không cần biết là bạn bắt đầu bằng tay trắng hay đã có một ít vốn rồi, căn bản đầu tư sẽ giúp cho bạn trên con đường dẫn đến thõa mãn tiền bạc (và là kẻ cần kiệm, không phải là kẻ cần tiền).
Mãnh lực của lãi xuất theo thời gian
Bảng lãi xuất dưới đây cho thấy chỉ đầu tư $100 thì sẻ có số tiền lớn dần tùy theo tỷ lệ tiền lời và thời gian. Tùy theo bạn chọn 5% từ trương mục định kỳ dài hạng của ngân hàng (CD) hay công tố phiếu của chính phủ (government bond), 10% khỏang gần bằng lợi nhuận trung bình tính theo tiểu sử của thị trường chứng khóan, hay 15% nếu bạn tự chọn chứng khóang theo những phương thức căn bản và hiểu biết về thị trường chứng khóan.
Tại sao sự khác biệt giữa vài phần trăm tiền lời mà khác nhau rất nhiều trong thời gian dài hạn? Bạn đang nhìn thấy hiệu quả của sự nhiệm mầu của lãi xuất theo thời gian. Khi số vốn đầu tư của bạn được lãi xuất, thì số lãi xuất nhỏ đó được thêm lãi xuất theo thời gian kế tiếp, và cứ vậy số lãi xuất nhỏ của thời gian kế tiếp lại tiếp tục đụợc thêm lãi xuất,...,và số ít nhưng thời gian trở thành số nhiều rất nhanh chóng. Nói nom na là "tiền đẽ ra tiền" mặc dầu mỗi lần thì chẳng là bao nhưng mỗi lần lại thêm vốn để "đẽ". Nếu tăng thời gian hay tăng phân lời thì số kiếm được tăng lên gấp nhiều lần chứ không phải là một. Ví dụ, nếu bạn bắt đầu khi chỉ mới 15 tuổi, thì bạn thấy số tiền vốn $100 trở thành số tiền rất lớn khá mau, đặc biệt là vào những năm cuối.
Nếu nhìn một cách khác, so sánh giữa hai lối sống và cách dùng tiền của hai thiếu niên khác nhau. Thiện Tâm là một cô bé thường giữ trẻ con hàng xóm để kiếm thêm tiền và chỉ thích đọc sách báo những khi rảnh rổi. Cô bé này dành dụm được $1.000 mỗi năm từ khi cô ta được 15 tuổi và đầu tư vào thị trường chứng khóan trong vòng 10 năm qua và trung bình mỗi năm được lợi nhuận được 12%. Sau 10 năm, cô ta giữ nguyên, không bỏ thêm tiền vào trương mục đầu tư nữa và tiêu xài tất cả những số tiền mà cô ta kiếm được hàng năm đi du lịch và thăm viến các phòng trà mọi nơi.
Còn anh bạn Thiện Tín, thì tiêu xài tất cả mỗi đồng tiền anh kiếm được cho những cuộc vui và những sản phẩm của rất hợp thời cho tuổi trẻ. Đến khi anh được 40 tuổi đời thì mới bừng tĩnh khi anh nhìn thấy bố mẹ anh về hưu với túi rỗng và nhờ vào tiền hưu của chính phủ (Social Security). Anh ta bắt đầu tiết kiệm tối đa và dành dụm bằng mọi cách anh có thể làm được với khỏang $10.000 hàng năm trong vòng 25 năm kế tiếp. Bạn nghĩ ai trong hai bạn trẻ của ta là người sẻ có nhiều tiền nhất vào lúc 65 tuổi? Người đó là cô bé Thiện Tâm. Trong vòng 10 năm để dành cho $1.000 mỗi năm (tổng cộng là $10.000 bằng số tiền anh Thiện Tín để dành trong 1 năm), cô ta sẽ có $1,6 triệu khi cô ta 65 tuổi. Trong khi anh Thiện Tín cố gắng tiết kiệm trong suốt 25 năm và đầu tư $0,25 triệu mà chỉ vỏn vẹn có được gần $1 triệu. Dĩ nhiên cả hai sẽ không phải là nghèo, nhưng bài tóan này cho ta thấy tiền giữ trẻ con hàng xóm của cô bé Thiện Tâm to lớn dần dần trong vòng 50 năm, gắp hai lần thời gian tiền của anh Thiện Tín, và cô ta không hề thấy mình phải cố gắng tiết kiệm gì nhiều trong suốt cuộc đời.
Điều gần như bất công khi ta nói thêm nữa là tiền của cô bé Thiện Tâm thì bỏ vào trương mục Roth IRA. Trong khi anh Thiện Tín chỉ được bỏ vào trương mục Roth IRA 20% ($2000 mỗi năm). Cho nên tiền của cô bé Thiện Tâm thì không bị đánh thuế, trong khi tiền của anh Thiện Tín hầu hết đều bị đánh thuế capital gains.
Chúng ta sẽ nói về khía cạnh của lãi xuất theo thời gian tiếp sau này, nhưng bây giờ thì ta có thể kết luận rằng mãnh lực của lãi xuất theo thời gian (compounding interest) là lý do chính yếu nhất tại sao ta phải bắt đầu đầu tư ngay bây giờ càng sớm càng tốt. Mỗi một ngày bạn đầu tư là một ngày tiền của bạn làm việc cho bạn, giúp bạn đạt được một tương lai vững chãi không bị thiếu thốn rất nhiều tiền hoặc không có tiền đễ chi tiêu.
Chuẩn bị trước khi đầu tư
Sau khi thấy được những bài tóan và những con số lợi nhuận lớn vậy, bạn sẻ cảm thấy muốn bước vào con đường đầu tư với một tương lai sáng chói vậy ngay bây giờ. Nhiều khi muốn đem hết tất cả những số tiền dành dụm lâu ra đầu tư vào thị trường chứng khóan lập tức lúc này. Nhưng bạn hãy kiên nhẫn từ từ đã. Nếu bạn là thể thao gia chuyên chạy marathon đường dài thì bạn không khi nào bắt đầu chạy mà không chuẩn bị trước bằng những động tác hâm nóng tất cả cơ thể và chân tay phải không? Bạn không khi nào gắp mắm trước khi biết cơm đã nấu chưa phải không? Khi đã cho bạn thấy được những con số lợi nhuận hấp dẫn, cũng nên nhắc bạn suy nghĩ đến điều căn bản trước khi đầu tư. Đó là trả hết những món nợ với lãi xuất cao.
Tại sao? vì cũng như lãi xuất theo thời gian có thể làm cho bạn có thể có nhiều tiền thì những món nợ có lãi xuất cao cũng theo thời gian làm cho bạn thiếu thêm nhiều tiền hơn nữa. Bạn thử nghĩ trong khi cô gắng đầu tư kiếm lời cao thì lại cũng phải trả tiền lời cho những món nợ cũng cao thì không khác gì như công "giã tràng" sao? Cho nên việc đầu tiên để chuẩn bị cho con đường đầu tư của bạn là nên trả hết hay giãm đi rất nhiều số tiền lãi xuất cao của những món nợ bạn đang có như nợ thẻ tín dụng (credit card). Nhiều khi nợ không có lãi xuất cao lắm và có lợi cho việc trừ thuế như nợ tiền mua nhà, nhưng luật căn bản đầu tiên là: không thiếu lãi xuất cao khi bắt đầu vào con đường đầu tư.
Mỗi một đồng tiền bạn đầu tư là một đồng tiền đang làm việc kiếm lời cho bạn và mỗi một đồng tiền bạn tránh được khỏi phải trả cho những người "chuyên môn đầu tư cho bạn" như full-service broker, mutual fund manager, hay nhân viên mua bán bảo hiểm nhân thọ. Chúng ta sẻ bàn tiếp về điều về sau.
Trả tiền lương cho bản thân trước nhất
Làm thế nào để trở thành một người đầu tư thành công? Câu trả lời là phải làm cho công việc đầu tư là một phần của cuộc sống hàng ngày của bạn. Đây không phải là chuyện gì khó khăn và mới lạ cả vì vấn đề tiền bạc lúc nào cũng liên quan đến một phần của cuộc sống hàng ngày của bạn. Bạn hãy tự nghĩ đến những quyết định hàng ngày của bạn như chọn món ăn trưa nào mà bạn thích với số phí tổn mà bạn cho là hợp lý nhất cho đến chọn món nợ home equity nào rẻ nhất để trả nợ cho thẻ tín dụng (credit card) để được nhiêu ưu thế nhất.
Tôi không phải nói là bạn phải hà tiện cho mỗi đồng xu bạn xài, (xin bạn đừng nên trở thành một người "trùm sò"), mà là nếu bạn tự trả tiền lương cho bạn trước thì bạn không cần phải làm như vậy. Như vậy nghĩa là gì? Ý tôi muốn nói là khi bạn trả những khỏang nợ hàng tháng như tiền xăng, tiến rác, tiền nước, tiền điện, tiền cable TV, tiền điện thọai, tiền thẻ tín dụng, tiền báo,..., thì bạn cũng nên cộng thêm một món tiền nữa. Có thể nói là món tiền này là món tiền đầu tiên và quan trọng nhất đối với bạn. Đó là món tiền lương cho bản thân của bạn. Tự trả lương cho bản thân bạn đầu tiên nhất là việc bạn nên làm để bản khỏi phải suy nghĩ đến nó nữa cho đến tháng kế tiếp.
Bạn nên để dành được càng nhiều cho bản thân thì càng tốt, với mục đích là khỏang 10% của số tiền kiếm được hàng năm trước khi trừ đi các chi phí và thuế. Tùy theo trường hợp của bạn có khi bạn có thể để dành được nhiều hơn, có khi ít hơn. Bạn càng để dành được nhiều thì bạn càng tạo ra sự giàu có lớn hơn. Tao ra chút ít của cải gì thì cũng tốt hơn là không tao ra được gì cả phải không. Bạn nên nhớ một chút ít tiền để dành bây giờ sẻ trị giá rất nhiều hơn số tiền để dành trong tương lai. Cho nên bạn nên lợi dụng những phục vụ tự động chuyển tiền từ trương mục checking vô trương mục saving hay những trương mục đầu tư khác. Bạn sẽ ngạc nhiên khi bạn thấy rất dễ dàng sống với một số ít tiền hơn lúc trước mỗi tháng. Nhiều khi bạn sẽ không cãm thấy khác biệt gì hơn lúc trước.
Bạn không cần phải rất mẫu mực làm chuyện này. Nếu bạn cãm thấy ngày nào bạn cũng phải ăn mì ăn liền và nhất là bạn không thích ăn mì ăn liến thì chắc là bạn đã tự trả lương cho mình quá cao. Hoặc là bạn không có khả năng tự trả lương cho bạn lúc này. Nhưng nên nhớ khi nào có thể trả lương cho bản thân bạn được thì bạn hãy bắt đầu liền. Nhớ đến ví dụ của hai bạn trẻ Thiện Tâm và Thiện Tín đã nói trên không?
Những cách tiết kiệm và đầu tư
Theo bạn nhận thấy như đã nói trên, một trong những yếu tố quan trọng để tiền đầu tư của bạn có thể trở thành to lớn hơn trong thời gian dài hạn là tỷ lệ lãi xuất của số vốn đầu tư. Nhưng nhiều lúc bạn cũng cần phải để tiền vào một nơi nào đó ngắn hạn. Sau đây là tổng quát những cách thức thông dụng đó:
Những cách tiết kiệm ngắn hạn
Những cách đầu tư dài hạn
Có vài lọai dịch vụ tạo ra đặc biệt chỉ để giúp bạn để dành tiền để dùng khi về hưu. Phần đông những dịch vụ này cho phép bạn bỏ tiền thẳng vào trương mục đặt biệt ngay từ tiền lương của bạn trước khi bị đánh thuế lợi tuất. Có một số hãng xưởng giúp bạn thêm 100% số tiền bạn bỏ ra hay là một số phần trăm nào đó đến một mức tối đa nào đó đã định trước. Ví dụ mỗi đồng bạn bỏ vào trương mụch dành riêng này thì hãng xưởng sẻ bỏ thêm vào đó một đồng đến mứt tối đa là 5% của tiền lương của bạn. Nếu bạn bỏ hơn 5% của tiền lương, thì số tiền trên 5% đó không được hãng xưởng giúp thêm nữa. Đây là một cách để bạn được tiền mà không phải làm việc thêm. Ta tạm gọi là tiền được "biếu không". Một số dịch vụ này còn cho phép bạn lấy tiền ra trước tuổi về hưu để mua nhà hay tra tiền học phí mà không bị phạt. Có dịch vụ không cho phép lấy tiền ra trước tuổi về hưu mà không bị phạt, nhưng cho phép bạn vay từ trương mục này hoặc là dùng tiền này làm bảo chứng để đi vay tiền khác với số lãi xuất thấp. Số lãi xuất tùy theo dịch vụ lọai nào và đầu tư vào đâu vì bạn có thể dùng số tiền trong trương mục này đầu tư vào những phương cách ngắn hay dài hạn nói trên.
Trước khi nói về những căn bản của đầu tư, sau đây là những điểm bạn cần lưu ý cẩn thận trước khi tiếp tục đọc. Đây là những lỗi lầm thông thường rất nhiều người hay vấp phải khi suy nghĩ về đầu tư.
Chúc mừng cho bạn vì bạn đã đọc xong bước đầu tiên của căn bản đầu tư vào thị trường chứng khóan. Bạn đã thấy được sức mạnh của lãi xuất theo thời gian và hiểu được nợ nần nào và những lỗi lầm gì có thể làm tiêu tan một dự định đầu tư khá vững chắc của bạn. Được hành trang với những ý thức thông dụng và những thể lọai đầu tư, bây giờ bạn có thể tiếp tục những bước kế tiếpđể tìm hiểu thêm những khái niệm căn bản khác trong lãnh vực đầu tư thị trường chứng khóan.
Lý do chính của thị trường chứng khóan là để giúp đỡ những người cần kiệm để dành tiền bạc một cách rất chăm chỉ và máy móc bằng cách tuân theo lý thuyết "mua và giữ". Sự khác biệt giữa một người cần kiệm và một người cần tiền là kẻ cần kiệm thì "mua và giữ" còn kẻ cần tiền thì cố gắng tiên đóan mức độ lên xuống hàng ngày của thị trường chứng khóan để kiếm tiền.
Tại sao phải đầu tư?
Nếu bạn tìm được đến đây để đọc những giòng chữ này thì chắc chắn bạn đã có một số vốn, hay đang để dành một số tiền, hoặc là dự tính sẻ tiết kiệm để dành một ít cho tương lai. Bạn để dành để làm gì? Để dành để về hưu dưỡng già? Để dành cho con cái có tiền đi học đại học? Để dành để mua một món đồ sa xí phẩm mà bạn đã mơ ước lâu rồi? Hay để dành tậu một ngôi villa nghĩ mát thật sinh đẹp nơi sứ sở nào đó mà có khí hậu quanh năm ấm áp?
Nếu ví dụ bạn lấy $2.000 và đầu tư vào thị trường chứng khóan với số lãi xuất 11% mỗi năm (tính theo tiểu sử của số tỷ lệ trung bình S&P 500), thì $2.000 này sẻ trở thành $53.416,19 sau 30 năm. Như vậy thì bạn sẻ có thể thực hiện một trong những mục đích nêu trên (hay ít nhất là có thể bắt đầu một trong những mục đích đó) với số tiền bạn có thể kiếm được.
Có thể bạn không có $2.000 trong túi, nhưng bạn có thể bắt đầu bằng số tiền nhỏ nhoi bạn dùng để ăn bữa trưa hàng ngày. Mỗi ngày $4 và 250 ngày trong một năm. Có thể nó không là bao, nhưng nếu bạn còn trẽ, mới vào khõang hai mươi mấy tuổi, thì bạn đã có một yếu tố rất quan trọng hộ tống cho bạn rối. Đó là thời gian. Nếu bạn đầu tư $1.000 mỗi năm vào một cơ hội nào đó mà cho bạn được lãi xuất trung bình 11% mỗi năm (lãi xuất trung bình của thị trường chứng khóan kể từ năm 1926), thì số tiền đó sẻ lên đến $1 triệu sau 46 năm, tức là khỏang thời gian bạn sắp sửa đến tuổi về hưu.
Khi bạn ngày càng lớn tuổi thì kinh tế của bạn ngày càng vững vàng và dĩ nhiên bạn có thể để dành nhiêu hơn nữa để đầu tư cho tương lai. Nếu tăng lên tí xíu để được vào khoãng $166 một tháng (khõang bằng tiền ăn trưa và tiền góp coi cable TV hàng tháng), thì vào khỏang 39 năm sau bạn sẽ thành triệu phú.
Tóm lại, nếu bạn muốn đầu tư để tạo cho bạn có một sự giàu có trong tương lai, thì thật sự không cần nhiều gian nan và kết quả cũng khá mỹ mãn. Bằng cách đầu tư vào thị trường chứng khóan, bạn sẻ có thêm tiền để về hưu, để cho sự học vấn của con cái, để hưỡng thụ cuộc đời, hay để cho thế hệ sau và tên tuổi của bạn được mãi mãi nhắt đến trong giòng họ của bạn. Không cần biết là bạn bắt đầu bằng tay trắng hay đã có một ít vốn rồi, căn bản đầu tư sẽ giúp cho bạn trên con đường dẫn đến thõa mãn tiền bạc (và là kẻ cần kiệm, không phải là kẻ cần tiền).
Mãnh lực của lãi xuất theo thời gian
Bảng lãi xuất dưới đây cho thấy chỉ đầu tư $100 thì sẻ có số tiền lớn dần tùy theo tỷ lệ tiền lời và thời gian. Tùy theo bạn chọn 5% từ trương mục định kỳ dài hạng của ngân hàng (CD) hay công tố phiếu của chính phủ (government bond), 10% khỏang gần bằng lợi nhuận trung bình tính theo tiểu sử của thị trường chứng khóan, hay 15% nếu bạn tự chọn chứng khóang theo những phương thức căn bản và hiểu biết về thị trường chứng khóan.
Năm | 5% | 10% | 15% | 20% |
1 | $100 | $100 | $100 | $100 |
5 | $128 | $161 | $201 | $249 |
10 | $163 | $259 | $405 | $619 |
15 | $208 | $418 | $814 | $1541 |
25 | $339 | $1.083 | $3.292 | $9.540 |
Tại sao sự khác biệt giữa vài phần trăm tiền lời mà khác nhau rất nhiều trong thời gian dài hạn? Bạn đang nhìn thấy hiệu quả của sự nhiệm mầu của lãi xuất theo thời gian. Khi số vốn đầu tư của bạn được lãi xuất, thì số lãi xuất nhỏ đó được thêm lãi xuất theo thời gian kế tiếp, và cứ vậy số lãi xuất nhỏ của thời gian kế tiếp lại tiếp tục đụợc thêm lãi xuất,...,và số ít nhưng thời gian trở thành số nhiều rất nhanh chóng. Nói nom na là "tiền đẽ ra tiền" mặc dầu mỗi lần thì chẳng là bao nhưng mỗi lần lại thêm vốn để "đẽ". Nếu tăng thời gian hay tăng phân lời thì số kiếm được tăng lên gấp nhiều lần chứ không phải là một. Ví dụ, nếu bạn bắt đầu khi chỉ mới 15 tuổi, thì bạn thấy số tiền vốn $100 trở thành số tiền rất lớn khá mau, đặc biệt là vào những năm cuối.
Tuổi | 5% | 10% | 15% | 20% |
15 | $100 | $100 | $100 | $100 |
20 | $128 | $161 | $201 | $249 |
25 | $163 | $259 | $405 | $619 |
30 | $208 | $418 | $814 | $1.541 |
40 | $339 | $1.083 | $3.292 | $9.540 |
50 | $552 | $2.810 | $13.318 | $59.067 |
60 | $899 | $7.298 | $53.877 | $365.726 |
65 | $1.147 | $11.739 | $108.366 | $910.044 |
Nếu nhìn một cách khác, so sánh giữa hai lối sống và cách dùng tiền của hai thiếu niên khác nhau. Thiện Tâm là một cô bé thường giữ trẻ con hàng xóm để kiếm thêm tiền và chỉ thích đọc sách báo những khi rảnh rổi. Cô bé này dành dụm được $1.000 mỗi năm từ khi cô ta được 15 tuổi và đầu tư vào thị trường chứng khóan trong vòng 10 năm qua và trung bình mỗi năm được lợi nhuận được 12%. Sau 10 năm, cô ta giữ nguyên, không bỏ thêm tiền vào trương mục đầu tư nữa và tiêu xài tất cả những số tiền mà cô ta kiếm được hàng năm đi du lịch và thăm viến các phòng trà mọi nơi.
Còn anh bạn Thiện Tín, thì tiêu xài tất cả mỗi đồng tiền anh kiếm được cho những cuộc vui và những sản phẩm của rất hợp thời cho tuổi trẻ. Đến khi anh được 40 tuổi đời thì mới bừng tĩnh khi anh nhìn thấy bố mẹ anh về hưu với túi rỗng và nhờ vào tiền hưu của chính phủ (Social Security). Anh ta bắt đầu tiết kiệm tối đa và dành dụm bằng mọi cách anh có thể làm được với khỏang $10.000 hàng năm trong vòng 25 năm kế tiếp. Bạn nghĩ ai trong hai bạn trẻ của ta là người sẻ có nhiều tiền nhất vào lúc 65 tuổi? Người đó là cô bé Thiện Tâm. Trong vòng 10 năm để dành cho $1.000 mỗi năm (tổng cộng là $10.000 bằng số tiền anh Thiện Tín để dành trong 1 năm), cô ta sẽ có $1,6 triệu khi cô ta 65 tuổi. Trong khi anh Thiện Tín cố gắng tiết kiệm trong suốt 25 năm và đầu tư $0,25 triệu mà chỉ vỏn vẹn có được gần $1 triệu. Dĩ nhiên cả hai sẽ không phải là nghèo, nhưng bài tóan này cho ta thấy tiền giữ trẻ con hàng xóm của cô bé Thiện Tâm to lớn dần dần trong vòng 50 năm, gắp hai lần thời gian tiền của anh Thiện Tín, và cô ta không hề thấy mình phải cố gắng tiết kiệm gì nhiều trong suốt cuộc đời.
Điều gần như bất công khi ta nói thêm nữa là tiền của cô bé Thiện Tâm thì bỏ vào trương mục Roth IRA. Trong khi anh Thiện Tín chỉ được bỏ vào trương mục Roth IRA 20% ($2000 mỗi năm). Cho nên tiền của cô bé Thiện Tâm thì không bị đánh thuế, trong khi tiền của anh Thiện Tín hầu hết đều bị đánh thuế capital gains.
Chúng ta sẽ nói về khía cạnh của lãi xuất theo thời gian tiếp sau này, nhưng bây giờ thì ta có thể kết luận rằng mãnh lực của lãi xuất theo thời gian (compounding interest) là lý do chính yếu nhất tại sao ta phải bắt đầu đầu tư ngay bây giờ càng sớm càng tốt. Mỗi một ngày bạn đầu tư là một ngày tiền của bạn làm việc cho bạn, giúp bạn đạt được một tương lai vững chãi không bị thiếu thốn rất nhiều tiền hoặc không có tiền đễ chi tiêu.
Chuẩn bị trước khi đầu tư
Sau khi thấy được những bài tóan và những con số lợi nhuận lớn vậy, bạn sẻ cảm thấy muốn bước vào con đường đầu tư với một tương lai sáng chói vậy ngay bây giờ. Nhiều khi muốn đem hết tất cả những số tiền dành dụm lâu ra đầu tư vào thị trường chứng khóan lập tức lúc này. Nhưng bạn hãy kiên nhẫn từ từ đã. Nếu bạn là thể thao gia chuyên chạy marathon đường dài thì bạn không khi nào bắt đầu chạy mà không chuẩn bị trước bằng những động tác hâm nóng tất cả cơ thể và chân tay phải không? Bạn không khi nào gắp mắm trước khi biết cơm đã nấu chưa phải không? Khi đã cho bạn thấy được những con số lợi nhuận hấp dẫn, cũng nên nhắc bạn suy nghĩ đến điều căn bản trước khi đầu tư. Đó là trả hết những món nợ với lãi xuất cao.
Tại sao? vì cũng như lãi xuất theo thời gian có thể làm cho bạn có thể có nhiều tiền thì những món nợ có lãi xuất cao cũng theo thời gian làm cho bạn thiếu thêm nhiều tiền hơn nữa. Bạn thử nghĩ trong khi cô gắng đầu tư kiếm lời cao thì lại cũng phải trả tiền lời cho những món nợ cũng cao thì không khác gì như công "giã tràng" sao? Cho nên việc đầu tiên để chuẩn bị cho con đường đầu tư của bạn là nên trả hết hay giãm đi rất nhiều số tiền lãi xuất cao của những món nợ bạn đang có như nợ thẻ tín dụng (credit card). Nhiều khi nợ không có lãi xuất cao lắm và có lợi cho việc trừ thuế như nợ tiền mua nhà, nhưng luật căn bản đầu tiên là: không thiếu lãi xuất cao khi bắt đầu vào con đường đầu tư.
Mỗi một đồng tiền bạn đầu tư là một đồng tiền đang làm việc kiếm lời cho bạn và mỗi một đồng tiền bạn tránh được khỏi phải trả cho những người "chuyên môn đầu tư cho bạn" như full-service broker, mutual fund manager, hay nhân viên mua bán bảo hiểm nhân thọ. Chúng ta sẻ bàn tiếp về điều về sau.
Trả tiền lương cho bản thân trước nhất
Làm thế nào để trở thành một người đầu tư thành công? Câu trả lời là phải làm cho công việc đầu tư là một phần của cuộc sống hàng ngày của bạn. Đây không phải là chuyện gì khó khăn và mới lạ cả vì vấn đề tiền bạc lúc nào cũng liên quan đến một phần của cuộc sống hàng ngày của bạn. Bạn hãy tự nghĩ đến những quyết định hàng ngày của bạn như chọn món ăn trưa nào mà bạn thích với số phí tổn mà bạn cho là hợp lý nhất cho đến chọn món nợ home equity nào rẻ nhất để trả nợ cho thẻ tín dụng (credit card) để được nhiêu ưu thế nhất.
Tôi không phải nói là bạn phải hà tiện cho mỗi đồng xu bạn xài, (xin bạn đừng nên trở thành một người "trùm sò"), mà là nếu bạn tự trả tiền lương cho bạn trước thì bạn không cần phải làm như vậy. Như vậy nghĩa là gì? Ý tôi muốn nói là khi bạn trả những khỏang nợ hàng tháng như tiền xăng, tiến rác, tiền nước, tiền điện, tiền cable TV, tiền điện thọai, tiền thẻ tín dụng, tiền báo,..., thì bạn cũng nên cộng thêm một món tiền nữa. Có thể nói là món tiền này là món tiền đầu tiên và quan trọng nhất đối với bạn. Đó là món tiền lương cho bản thân của bạn. Tự trả lương cho bản thân bạn đầu tiên nhất là việc bạn nên làm để bản khỏi phải suy nghĩ đến nó nữa cho đến tháng kế tiếp.
Bạn nên để dành được càng nhiều cho bản thân thì càng tốt, với mục đích là khỏang 10% của số tiền kiếm được hàng năm trước khi trừ đi các chi phí và thuế. Tùy theo trường hợp của bạn có khi bạn có thể để dành được nhiều hơn, có khi ít hơn. Bạn càng để dành được nhiều thì bạn càng tạo ra sự giàu có lớn hơn. Tao ra chút ít của cải gì thì cũng tốt hơn là không tao ra được gì cả phải không. Bạn nên nhớ một chút ít tiền để dành bây giờ sẻ trị giá rất nhiều hơn số tiền để dành trong tương lai. Cho nên bạn nên lợi dụng những phục vụ tự động chuyển tiền từ trương mục checking vô trương mục saving hay những trương mục đầu tư khác. Bạn sẽ ngạc nhiên khi bạn thấy rất dễ dàng sống với một số ít tiền hơn lúc trước mỗi tháng. Nhiều khi bạn sẽ không cãm thấy khác biệt gì hơn lúc trước.
Bạn không cần phải rất mẫu mực làm chuyện này. Nếu bạn cãm thấy ngày nào bạn cũng phải ăn mì ăn liền và nhất là bạn không thích ăn mì ăn liến thì chắc là bạn đã tự trả lương cho mình quá cao. Hoặc là bạn không có khả năng tự trả lương cho bạn lúc này. Nhưng nên nhớ khi nào có thể trả lương cho bản thân bạn được thì bạn hãy bắt đầu liền. Nhớ đến ví dụ của hai bạn trẻ Thiện Tâm và Thiện Tín đã nói trên không?
Những cách tiết kiệm và đầu tư
Theo bạn nhận thấy như đã nói trên, một trong những yếu tố quan trọng để tiền đầu tư của bạn có thể trở thành to lớn hơn trong thời gian dài hạn là tỷ lệ lãi xuất của số vốn đầu tư. Nhưng nhiều lúc bạn cũng cần phải để tiền vào một nơi nào đó ngắn hạn. Sau đây là tổng quát những cách thức thông dụng đó:
Những cách tiết kiệm ngắn hạn
- Trương mục tiết kiệm (Savings account):
Thừơng thường dịch vụ đầu tiên mọi người hay dùng để tiết kiệm là trương mục tiết kiệm của những ngân hàng với số lãi xuất thấp (khỏang từ 2% đến 4%, nhiều khi còn ít hơn nữa). Cách này thì tốt hơn bỏ tiền vào con heo đất một tí vì nó an tòan hơn và có được nhiêu tiện nghi để giữ một số tiền khá lớn. - Trương mục đầu tư vào thị trường tiền tệ (Money market funds):
Trương mục đầu tư vào thị trường tiền tệ (money market funds) là một lọai ngân khỏan đầu tư chung (mutual fund) đặc biệt để đầu tư vào những công tố phiếu rất là ngắn hạn (extremely short-term bonds). Không giống như những ngân khỏan đầu tư chung khác, những cổ phần của lọai này lúc nào cũng chuyễn hóan đễ giá trị của nó bất cứ lúc nào cũng là $1 một phần. Trương mục này thì trả lãi xuất cao hơn trương mục tiết kiệm thông thường của ngân hàng một ít. Nhưng vẫn thấp hơn lãi xuất của trương mục tiết kiệm định kỳ (certificate of deposits - CD). - Trương mục tiết kiệm định kỳ (Certificate of deposit - CD):
Trương mục tiết kiệm định kỳ là lọai trương mục mà khách hàng của ngân hàng bỏ vào để được lãi xuất cao trong thời gian dài hạn nhất định. Thời gian định kỳ càng lâu thì lãi xuất càng cao. Nhưng thường thì không cao hơn công tố phiếu ngắn hoặc trung hạn (short or intermediate-term bonds). Tiền lãi sẽ được trả vào những thời gian nhất định đến khi định kỳ mãn hạn thì tiền vốn và lãi sẽ được trả lại hòan tòan. Thường thường thì mọi ngân hàng có dịch vụ này đều có bảo hiểm bảo đãm số tiền vốn lên đến một mức định nào đó.
Những cách đầu tư dài hạn
- Công tố phiếu (Bonds):
Công tố phiếu (Bonds) có nhiều lọai mà tôi sẽ nói đến nhiều chi tiết sau. Lọai đầu tư này thường coi là lọai đầu tư để kiếm lợi nhuận nhất định (fixed-income) bởi vì số lãi xuất mỗi năm công tố phiếu trả đã nhất định trước là bao nhiêu khi công tố phiếu được đưa ra bán ngòai thị trường. Đối với người đầu tư vào lọai này thì cũng rất giống đầu tư vào trương mục định kỳ (CD), chỉ khác là nơi phát hành công tố phiếu là chính phủ hay những đại công ty thay vì từ những ngân hàng. - Chứng khóan (Stock):
Chứng khóan là một cách để mọi người có thể làm chủ một phần của những công ty trên thị trường. Một cổ phần chứng khóan của một công ty tượng trưng cho một phần quyền sở hửu chủ đã được chia đều của công ty đó. Khi giá trị của công ty thay đổi thì giá trị của cổ phần đó cũng thay đổi theo. Tôi sẻ nói về nhiều chi tiết của cổ phần chứng khóan sau. - Ngân khỏan đầu tư chung (Mutual funds):
Ngân khỏan đầu tư chung là một cách để mọi người bỏ tiền vốn vô chung để đầu tư ào chứng khóan, công tố phiếu, hay những lọai đầu tư gì khác hơn nữa mà người lãnh đạo của ngân khỏan đó quyết định là nên đầu tư. Thay vì tự quyết định bởi cá nhân bạn, bạn đưa tiền vốn vào đây để mướn một người "chuyên môn" đầu tư cho bạn. Thông thường 9 trong 10 nhân viên "chuyên môn" này thường không đầu tư và kiếm lời cao hơn tỷ số trung bình của thị trường chứng khóan. Đây là một điều chúng ta sẻ mổ xẻ cặn kẻ hơn sau.
Có vài lọai dịch vụ tạo ra đặc biệt chỉ để giúp bạn để dành tiền để dùng khi về hưu. Phần đông những dịch vụ này cho phép bạn bỏ tiền thẳng vào trương mục đặt biệt ngay từ tiền lương của bạn trước khi bị đánh thuế lợi tuất. Có một số hãng xưởng giúp bạn thêm 100% số tiền bạn bỏ ra hay là một số phần trăm nào đó đến một mức tối đa nào đó đã định trước. Ví dụ mỗi đồng bạn bỏ vào trương mụch dành riêng này thì hãng xưởng sẻ bỏ thêm vào đó một đồng đến mứt tối đa là 5% của tiền lương của bạn. Nếu bạn bỏ hơn 5% của tiền lương, thì số tiền trên 5% đó không được hãng xưởng giúp thêm nữa. Đây là một cách để bạn được tiền mà không phải làm việc thêm. Ta tạm gọi là tiền được "biếu không". Một số dịch vụ này còn cho phép bạn lấy tiền ra trước tuổi về hưu để mua nhà hay tra tiền học phí mà không bị phạt. Có dịch vụ không cho phép lấy tiền ra trước tuổi về hưu mà không bị phạt, nhưng cho phép bạn vay từ trương mục này hoặc là dùng tiền này làm bảo chứng để đi vay tiền khác với số lãi xuất thấp. Số lãi xuất tùy theo dịch vụ lọai nào và đầu tư vào đâu vì bạn có thể dùng số tiền trong trương mục này đầu tư vào những phương cách ngắn hay dài hạn nói trên.
- Trương mục về hưu của cá nhân (IRA):
Một lọai trương mục cho phép bạn được quyền bỏ một số tiền vào với dụng ý là để lấy ra khi về hưu gọi là trương mục về hưu của cá nhân, thông thường gọi tắt là IRA. Không phải là bạn hòan tòan được miễn đóng thuế lợi tuất nhưng mà chỉ hõan đóng thuế đến khi nào bạn lấy tiền ra thì mới bị đánh thuế. Khi lấy tiền ra thì bị đánh thuế với tỷ lệ như tiền lương chứ không phải với tỷ lệ thấp như tiền đầu tư. Tất cả mọi trương mục này là lọai trương mục đặt biệt, không phải là trương mục đầu tư thông thường. Chủ nhân của trương mục lọai này có quyền đầu tư số tiền trong trương mục này bằng cách nào thì tùy ý. Nhiều trường hợp chủ nhân được quyền miễn thuế với một phần hay hết tất cả số tiền bỏ vào trương mục này. - Trương mục về hưu của cá nhân tên Roth (Roth IRA):
Đây là lọai trương mục về hưu khác với lọai trương mục về hưu thông thường nói trên. Sự khác biệt đó là không được miễn thuế lợi tuất trên số tiền trước khi bỏ vào trương mục mà chỉ được miễn thuế khi lấy tiền ra đễ chi tiêu khi về hưu hoặc mua căn nhà đầu tiên. Ngòai ra tiền trong trương mục này còn có thể lấy để sử dụng cho những chi tiêu khác như trả tiền học vấn hoặc tiền y khoa mà không bị phạt (nhưng nếu mà số tiền lấy ra sử dụng có gồm cả tiền lời thì số tiền lời đó sẻ bị đánh thuế nếu bạn dưới 59 tuổi rưởi). Trương mục lọai này có điều kiện lợi tuất hàng năm khó khăn hơn ($95.000 cho mỗi cá nhân hoặc $150.000 cho hai vợ chồng) lọai trương mục về hưu thông thường nói trên. Thêm nữa, cá nhân nào tham gia chương trình về hưu riêng của hãng xưởng và không hội đủ điều kiện cho trương mục về hưu thông thường nói trên thì thường nên lợi dụng cơ hội tốt của trương mục về hưu tên Roth này. - Trương mục 401(k):
Đây là lọai trương mục về hưu mà các hãng xưỡng có quyền cho nhân viên được hưởng. Trương mục này được đặt tên theo con số của phần luật về thuế mà nói đến những trương mục lọai này. Đây là một trương mục bạn nên lợi dụng tối đa nếu được vì được lợi về phương diện miễn thuế lợi tuất và có thể được thêm tiên "biếu không" như đã nói trên. - Trương mục 403(b):
Đây là lọai trương mục về hưu giống như trương mục về hưu 401(k) nhưng mà chỉ giới hạn cho những cơ quan bất vụ lợi mà thôi. Ở hạ tầng cơ sở địa phương như tỉnh bang hoặc quận hạt hoặc thành phố thì có trương mục tương tự nhưng gọi là trương mục 457. - Trương mục Keogh:
Một lọai trương mục đặc biệt có tên gọi là Keogh còn có thể dùng là trương mục để dành cho về hưu cho những cá nhân tự làm chủ (self-employed). Những cá nhân tự làm chủ có thể để dành riêng nhiều hơn giới hạn $2.000 của trương mục về hưu thông thường IRA. - Trương mục SEP (Simplified Employee Pension Plan):
Một lọai trương mục đặc biệt khác có tên gọi là SEP (có nghĩa là trương mục về hưu của nhân viên được đơn giãn hóa). Trương mục này cùng lọai với trương mục Keogh nhưng đặc biệt hơn tí xíu. Trương mục này đặc ra để những cơ sở tiểu thương mại có thể tự tạo dựng một chương trình về hưu riêng nhưng dễ dàng kiểm sóat và điều khiển hơn những chương trình về hưu bình thường của hãng xưởng. Cả chủ nhân và nhân viên điều có thể bỏ tiền vào trương mục lọai này.
Trước khi nói về những căn bản của đầu tư, sau đây là những điểm bạn cần lưu ý cẩn thận trước khi tiếp tục đọc. Đây là những lỗi lầm thông thường rất nhiều người hay vấp phải khi suy nghĩ về đầu tư.
- Không làm gì hết. Không ai có thể bão đãm thị trường chứng khóan sẻ tăng giá ngày, tháng, hay năm đầu tiên bạn bắt đầu đầu tư vào. Nhưng có một điều có thể bão đãm là nếu bạn không làm gì hết thì sẽ không có một cuộc sống về hưu thỏai mái tốt đẹp trên phương diện tiền bạc.
- Bắt đầu trễ. Bắt đầu đầu tư trễ và điểm lỗi lầm thứ hai, chỉ thua lỗi lầm không làm gì hết nếu nói về những lỗi lầm trong phương diện đầu tư. Bạn đã biết bắt đầu càng sớm thì càng tốt cho bạn (xem lại ví dụ về lãi xuất theo thời gian nói ở trên). Nếu bạn đã qua lứa tuổi hai mươi thì ta có thể đổi lỗi lầm này thành "Không bắt đầu ngay bay giờ".
- Đầu tư trước khi thanh tóan những món nợ thẻ tín dụng. Nếu tiền của bạn đang nằm trong trương mục tiết kiệm và bạn có những món nợ tuần hòan của thẻ tín dụng thì bạn nên mau chóng trả những món nợ đó ngay bây giờ. Phần đông tỷ lệ lãi xuất của thẻ tín dụng vào khỏang từ 16% đến 21% hàng năm. Ví dụ bạn có $5.000 để đầu tư, nhưng bạn cũng có tổng cộng $5.000 tiền nợ của thẻ tín dụng với tỷ lệ lãi xuất 18% hàng năm. Bạn không cần phải là một nhà tóan học bạn cũng có thể tính được là bạn phải đầu tư và kiếm lời ít nhất là 18% sau khi đã đóng thuế thì mới huề vốn thôi. Cho nên bạn nên thanh tóan những món nợ thẻ tín dụng trước khi suy nghĩ đến việc đầu tư.
- Đầu tư với thời hạn ngắn. Bạn chỉ đầu tư với những lọai đầu tư thời hạn ngắn để kiếm được số tiền bạn cần trong thời hạn ngắn. Bạn chỉ nên đầu tư vào thị trường chứng khóan với khỏang tiền bạn không cần dùng đến trong khỏang thời gian ít nhất là 3 năm, tốt nhất là 5 năm trở đi nếu được. Nếu bạn cần tiền vào năm tới để mua nhà hay đi du lịch thì nên đầu tư và những lọai đầu tư ngắn hạn như trương mục tiết kiệm định kỳ (CD) hay trương mục đầu tư vào thị trường tiền tệ (money market).
- Không nhận lấy tiền "biếu không". Tôi nghĩ chúng ta không ai không nhận nếu được biếu một tiền vô điều kiện. Đó là những đồng tiền mà có một số hãng xưởng nơi bạn làm việc "biếu không" cho bạn qua chương trình trương mục về hưu 401(k) hoặc là những chương trình gần giống như vậy mà các hãng xưởng sẻ "biếu không" cho bạn thêm một số tiền nếu bạn sẳng sàn tham gia vào những chương trình đó. Nếu bạn không tham gia vào thì cũng như là bạn từ chối không nhận tiền "biếu không" vô điều kiện. Bạn hãy nên lợi dụng tối đa những chương trình như vậy để được tránh khỏi phải đóng một phần nào đó của thuế lợi tức và hưởng được tất cả những món tiền "biếu không" của hãng xưởng nơi bạn làm việc.
- Cẩn thận quá mức. Nếu bạn còn trẻ, bạn không nên cẩn thận quá mức mà hãy cho rất nhiều số tiền đầu tư của bạn đầu tư vào thị trường chứng khóan bởi vì bạn còn đủ thời gian để chịu đựng được sự lên xuống của thị trường và được hưởng lợi nhuận trung bình hóa khá cao trong tương lai dài hạn. Mặc dù khi tuổi bạn gần về già thì bạn nên chuyển một số tiền qua công tố phiếu (bonds) để có tiền chi tiêu khi cần đến trong thời gian ngắn hạn nhưng phần nhiều số tiền đầu tư của bạn nên vẫn còn đầu tư trong thị trường chứng khóan.
- Mạo hiểm quá mức. Không phải bất cứ mỗi lọai đầu tư nào cũng tương xứng với tất cả mọi người. Bạn cần hiểu tâm lý, bản tính, và mức chịu đựng của mình trước khi đầu tư. Nếu bạn là người thích mạo hiểm nhiều và tin tưởng hòan tòan vào ngụ ngôn "có gan làm giàu" đi nữa cũng không nên đem hết tài sản của bạn đầu tư vào một nơi nào mà sẽ mất hết hòan tòan.
- Coi vật siêu tầm hay vé số là đầu tư. Nếu những đồ vật siêu tầm như sách họat hình củ quý giá, búp bê Barbie, máy móc không còn sản xuất nữa,... là những lọai mà có thể giúp bạn có tiền để chi tiêu khi về hưu được thì bạn nghĩ thị trường chứng khóan có tồn tại hay không? Dĩ nhiên là không rồi nếu sự thật là như vậy. Đừng bị sai lầm vì nghĩ rằng những đồ vật siêu tầm như nữ trang, sách họat hình cũ, hay vé số sẽ giúp bạn có tiền chi tiêu khi về hưu.
- Mua vô và bán ra thường xuyên. Tôi tin rằng đầu tư gần như đi đôi với thời gian dài hạn. Chọn lọai đầu tư cẩn thận và kỹ càng thì bạn sẽ gặt hái được nhiều kết quả tốt trong tương lai mà bạn không ngờ được. Mua vô và bán ra thường xuyên sẻ bị tiền chi phí mua bán giảm bớt đi tiền lời của bạn và phải rất nhật công theo dõi hàng ngày, hàng giờ, nhiều khi hàng giây phút, và có lúc lỡ mất đi cơ hội lợi nhuận rất cao trong thời gian dài hạn với rất ít công sức.
Chúc mừng cho bạn vì bạn đã đọc xong bước đầu tiên của căn bản đầu tư vào thị trường chứng khóan. Bạn đã thấy được sức mạnh của lãi xuất theo thời gian và hiểu được nợ nần nào và những lỗi lầm gì có thể làm tiêu tan một dự định đầu tư khá vững chắc của bạn. Được hành trang với những ý thức thông dụng và những thể lọai đầu tư, bây giờ bạn có thể tiếp tục những bước kế tiếpđể tìm hiểu thêm những khái niệm căn bản khác trong lãnh vực đầu tư thị trường chứng khóan.